Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, các thế hệ chúa đất người Thái đã có công lao to lớn trong việc cùng với muôn dân khai khẩn đất đai lập nên bản, nên mường, trở thành mảnh đất trù phú như ngày nay.

Lễ hội Xên Mường thể hiện tấm lòng tôn kính tri ân của nhân dân tưởng nhớ công lao to lớn của cha ông xưa nhằm cầu cho quốc thái dân an, quanh năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, người người ăn nên làm ra, bản mường no ấm, gia đình hạnh phúc yên vui…

Với tính nhân văn sâu sắc đó, lễ hội Xên Mường năm nay được tổ chức quy mô hơn với nhiều nội dung phong phú. Đầu tiên là phần lễ, thầy mo làm lễ cúng tại miếu thờ. Sau đó rước kiệu ra sân hội và làm lễ tế trời đất. Tiếp đó là phần hội được mở đầu bằng chương trình nghệ thuật đặc sắc gồm 3 chương tái hiện lại cuộc sống của đồng bào dân tộc Thái từ thủa hồng hoang tìm đất lập mường, lao động sản xuất, chiến đấu chống lại các thế lực bạo loạn bảo vệ làng bản, đến cuộc sống phồn thịnh, hạnh phúc hôm nay.

Cũng tại lễ hội đã diễn ra nhiều hoạt động  văn hóa, thể thao sổi nổi thi đấu các môn thể thao dân tộc đánh cù, bắn nỏ, ném còn, đánh mảng; giới thiệu các món ẩm thực đặc trưng của từng xã, thị trấn; giao lưu văn nghệ dân gian giữa các nghệ nhân, thi trang phục người đẹp trong toàn huyện… Đặc biệt, tại lễ hội đã tổ chức giao lưu thi đọc và viết chữ dân tộc Thái Việt Nam với sự tham gia của đông đảo cán bộ, nhân dân từ huyện đến các xã, thị trấn.

Theo tinh thần Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện Mai Châu lần thứ 24, lễ hội Xên Mường sẽ được tổ chức định kỳ vào những ngày đầu tháng Giêng hàng năm nhằm bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc và góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu “Phát triển du lịch cộng đồng gắn với xây dựng nông thôn mới”.