Độc đáo cách bố trí nhà sàn của người Mường
Người Mường rất thận trọng trong chọn hướng nhà, họ quan niệm làm nhà đúng hướng sẽ đem lại tài lộc, may mắn đến cho gia đình và theo quan niệm của người Mường, làm nhà không được ngược hướng với đồi núi. Thường, việc chon hướng nhà được tổ chức thành nghi lễ và do những thầy cúng, ông mo thực hiện. Những thầy cúng, ông mo chọn hướng nhà sao cho hợp với gia chủ (thường là nam giới, là người lớn tuổi và trụ cột trong gia đình).
Cách bố trí không gian sống của người Mường cũng rất đặc biệt. Nhà sàn với những bậc cầu thang lẻ (vợ ông Xuân Méng ở xóm Nội Sung - xã Hạ Bì) cho biết: Theo quan niệm của người Mường, họ không sử dụng số chẵn để làm các bậc cầu thang vì những điều kiêng kỵ và không đem lại may mắn. Trong một ngôi nhà sàn thường sử dụng 2 cầu thang, một trước nhà, một nữa đặt ở cửa sau gần với vại nước, bếp, tiện cho đi lại, nấu nướng của người phụ nữ trong nhà. Thông thường trước nhà, gần lối đi chính và gần cầu thang hay gần các gốc cây trước nhà người Mường có đặt chum nước nhỏ, một gáo múc nước làm bằng những ống tre, nứa để cho khách rửa chân mỗi khi lên nhà.
Một ngôi nhà sàn thường được chia thành các gian, nhà càng nhiều gian chứng tỏ gia đình đó càng khá giả. Mỗi gian bày biện những đồ vật khác nhau, có những ý nghĩa nhất định. Gian thứ nhất sử dụng để tiếp đón khách và treo những đồ vật linh thiêng trong nhà như: cồng chiêng, các loại trống, cung nỏ và có khi là các loại sừng trâu, sừng bò hay sừng tê giác hay treo các mũi tên..., tiếp đến ở gian thứ giữa là nơi để cho đàn ông, con trai trong nhà ngủ và là nơi để thóc lúa, các tài sản như tủ, hòm. Còn gian thứ ba là nơi bày biện, chuẩn bị mâm cơm, nơi để chăn màn, quần áo của cả nhà và là nơi của những người phụ nữ, trẻ em. Điều đặc biệt là nhà sàn Mường thường nhiều cửa voóng (cửa sổ), mỗi gian có từ 1 đến 2 cửa voóng. Các voóng đều được làm bằng gỗ, vì vậy, mùa hè ở trên những ngôi nhà sàn này rất mát mẻ. Bếp thường được để ở gian giữa và bếp - chính là linh hồn của nhà sàn Mường, nó không chỉ là nơi để nấu ăn đơn thuần mà còn là nơi để tâm tình, chia sẻ. Khi mùa đông đến, cả nhà ngồi quây quần bên bếp lửa, chia sẻ những chuyện thường ngày.
Hiện nay, nhà sàn vẫn giữ được đầy đủ những đặc điểm kiến trúc cổ xưa nhưng mỗi nhà sàn vẫn còn thể hiện được dáng dấp của một nền văn hóa đã có từ lâu đời, Nhà sàn vẫn luôn được coi là minh chứng rõ nét nhất về cuộc sống và những phong tục, tập quán đẹp đẽ của người Mường. Trong cuộc sống thường ngày, những ai đã từng được sống trong ngôi nhà sàn có lẽ đối với họ không đâu mộc mạc, gần gũi hơn những ngôi nhà sàn xưa cũ - nơi đã lưu giữ được trọn vẹn linh hồn của những con người dân tộc Mường.
