Tìm hiểu về gia đình người Giáy ở Lào Cai
Trong gia đình lớn người Giáy có khi lên tới 5 hoặc 6 thế hệ cùng chung sống. Trong gia đình có người tới tuổi lấy vợ thì chỉ cần làm thêm một gian buồng nhỏ quây tạm bằng nứa, tre bên cạnh nhà cho cặp vợ chồng mới cưới là được. Khi một gia đình quá đông người, chủ gia đình sẽ cho phép các cặp vợ chồng có con cái rồi hoặc chưa có con ra ở riêng, nhưng sẽ sắm sửa cho con tất cả mọi thứ, từ cái nhỏ nhất như bát, đũa, gạo, mắm muối, nhà có cái gì cũng chia cho gia đình ra ở riêng.
Chủ gia đình là người ông hoặc người cha, còn người chăm lo cuộc sống cho đại gia đình, ngày xưa thường là mẹ chồng, nếu bố mẹ già yếu thì con dâu cả trong gia đình phải đảm nhiệm công việc này, nhưng ngày nay, tuỳ mẹ chồng lựa chọn cặp vợ chồng nào biết ăn ở sẽ giao cho quản lý gia đình, có thể là con cả hoặc con thứ đều được. Đây là những người ăn nói được, hiểu biết phong tục tập quán, về lẽ đời, có đạo đức, nhân ái, rộng lượng… Do đó, người chủ trong gia đình người Giáy không nhất thiết phải là ông hay bà; bố, mẹ hay người có vai vế địa vị trong xã hội.
Ngày nay, gia đình người Giáy có xu hướng tách ra thành các đơn vị nhỏ hơn, có thể là hai hoặc ba thế hệ chung sống. Bố mẹ không nhất định phải ở với con nào trong gia đình, tuỳ theo ý các con và tuỳ bố mẹ muốn ở với người con nào.
Gia đình người Giáy rất thích đông con, có thêm con là thêm phúc, thêm lộc, người Giáy có câu nói: "Phứa lai phứa đi, ráu lai ráu đi", tức là "người ta nhiều người ta tốt, chúng ta nhiều, chúng ta tốt" nên họ thường không giới hạn số con trong gia đình. Trước kia, số con cái trong gia đình có thể lên tới hơn 10 thành viên, nhưng nay chỉ có 3 tới 5 người, nhiều gia đình chỉ sinh hai con theo quy định của pháp luật nên chăm lo cho con cái tốt hơn trước.
Trong gia đình, các thành viên đều có quyền bình đẳng như nhau, không phân biệt người già hay trẻ nhỏ, tất cả đều có ý kiến khi gia đình có việc, con trai làm những việc nặng, mua bán công cụ lao động, phụ nữ làm việc nhẹ nhàng cần sự khéo léo, chăm lo gia đình, chăm sóc con cái. Trong nhà, người bố là quan trọng nhất, thứ tới mới là mẹ và các con, quyền thừa kế thuộc về tất cả các con trong nhà, vì khi ra ở riêng, cha mẹ đã chia đều tài sản cho các con, nếu ở chung thì còn lại tài sản bao nhiêu cũng chia như nhau.
Đối với người Giáy, trong mỗi gia đình, mỗi dòng họ đều có những luật lệ riêng, những kiêng kỵ riêng. Nhưng kiêng kỵ truyền thống nhất trong mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình là anh chồng không được vào buồng em dâu và ngược lại, em dâu không được vào buồng anh chồng. Bố chồng cũng kiêng kỵ như vậy, nhưng không nghiêm ngặt như vậy, họ có thể vào buồng của bố mẹ chồng để chăm sóc bố mẹ những lúc ốm đau. Xưa kia, con dâu không được ăn cơm cùng mâm với bố chồng và anh chồng, ngày nay việc này không còn cấm kỵ nữa. Họ kiêng không cho con gái ngủ ở giường đặt gian giữa gần bàn thờ, không cho ngồi ở ngưỡng cửa ra vào, không cho ngồi lên đầu giường trên gối nằm, con gái đã có chồng không ngủ ở gian sau ban thờ… Rất nhiều điều kiêng kỵ trong gia đình người Giáy, nhưng đó vừa là sự văn minh đối với người còn sống, vừa là sự kiêng kỵ với bên âm, người ta lo làm trái những điều cấm kỵ đó thì gia đình sẽ bất an trong cuộc sống.
