Cho đuốc - một mỹ tục của xứ dừa Bến Tre
Ngọn đuốc lá dừa là một trong nhiều đặc trưng văn hóa độc đáo trong đời sống của cư dân Bến Tre. Cũng như ở nhiều vùng nông thôn và miền núi khác trên khắp đất nước, người đi đường trong đêm thường phải dùng đến ngọn đuốc. Nơi thì làm đuốc từ cây nứa đập dập, ngâm nước rồi phơi khô để cháy cho đượm. Nơi thì đuốc làm bằng bùi nhùi, tẩm nhựa trám... Ngọn đuốc ở Bến Tre thì lại làm từ lá của cây dừa - một nguyên liệu rất sẵn vùng này, có thể so sánh như đuốc tre nứa hay bằng dầu thực vật ở các vùng khác.
Ðể làm đuốc dừa, bà con dùng hai nắm lá dừa trở đầu nhau, buộc bằng 3, 4 nút lạt để đi những đoạn đường gần, loại này có khi không cần bó sẵn. Khi cần, chỉ việc tiện tay rút lá từ bó lá dừa dùng để nhóm bếp, là có thể có ngay một cây đuốc. Ðuốc còn có nhiều cỡ, tùy theo độ dài của chót lá dừa. Khi bó đuốc, có người khéo léo "gói" thêm lá dừa rời vào giữa để đuốc tròn, đẹp hơn, cháy đượm, bền hơn, sáng hơn. Ðuốc thường được buộc bằng dây dừa, cách độ gang tay lại buộc một nút. Người bó đuốc khéo phải biết chọn chót tàu dừa lão đã phơi khô, có sống nhỏ, lá dày để đuốc không nặng mà cháy tốt. Bó đuốc đẹp phải tròn, nút lạt đều đặn, hai đầu được chặt bằng và cũng bó vừa tay không quá chặt, để đuốc dễ cháy. Khi thắp đuốc, phải đốt từ phía ngọn, khẽ huơ nhẹ cho đuốc luôn giữ được độ sáng nhất định.
Người biết cách có thể để đuốc cháy được lâu, đi được một đoạn xa không phải "xin đuốc" dọc đường. Cầm đuốc đi trên đường - còn gọi là "đi đuốc", phải tùy hướng gió mà đổi tay cho tàn bay không làm cháy áo quần hoặc ảnh hưởng người đi sau, phải biết tùy lúc mà quơ đuốc hoặc mở thêm nút lạt, nếu không dễ bị tắt đuốc. Dọc đường đi phải biết tránh rơi tàn vào rơm rạ, lá khô, lúc dụi đuốc phải dụi thật kỹ để tránh trường hợp đuốc gặp gió tự bùng lên gây hỏa hoạn.
Ở xứ dừa Bến Tre, trước mùa mưa, nhà nào cũng lo bó đuốc, phơi khô, gác lên giàn để dành hoặc khi thấy kho đuốc đã vơi, lựa những ngày nắng tốt các mẹ, các chị lại bó đuốc bổ sung để trong nhà không bao giờ thiếu đuốc. Phần lớn các gia đình đều trữ đuốc trong nhà để sử dụng khi đi lại trong đêm, cũng để giúp cho người lỡ đường ghé nhà "xin đuốc". Người cho đuốc luôn luôn vui vẻ, sẵn sàng cho đuốc, dù khách lỡ đường gọi cả lúc nửa đêm. Thường chủ nhà nài cho khách thêm một cây đuốc nhỏ để phòng hờ cho chắc, không bị thiếu dọc đường. Người xin đuốc cũng tùy độ đường mà chọn đuốc dài hay ngắn, xin vừa đủ không xin hơn.
Việc chuẩn bị sẵn đuốc dự phòng trong mỗi nhà để giúp khách lỡ đường thiếu đuốc là một biểu hiện tình làng nghĩa xóm sâu đậm của cư dân Bến Tre bao đời nay. Ðây là một lối ứng xử văn hóa mang tình cộng đồng của người Xứ dừa. Truyền thống "tắt lửa tối đèn có nhau", sống có "tình làng" "nghĩa xóm" cũng được thể hiện qua các ứng xử văn hóa ấy, mà người dân Bến Tre sau này luôn luôn chung lòng chung sức trong mọi sinh hoạt cộng đồng. Mà điển hình nhất là những ngọn đuốc Ðồng Khởi đã đồng loạt bừng sáng trong đêm, toàn dân Bến Tre đứng lên đồng lòng quật khởi, giành quyền chủ động tiến công, tạo nên một bước ngoặt lớn trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.
Và đã từ rất lâu, cây đuốc dừa còn là ám hiệu để gọi đò. Những chiếc đò dọc chạy trong đêm khuya trên sông, rạch, hễ thấy bến nào có ngọn đuốc quơ là ghé vào rước khách. Ðó là một quy ước "bất thành văn" từ bao đời nay ở vùng sông nước Bến Tre. Ngày nay, dù khắp xứ dừa đã có điện, có đèn ắc-qui, đèn pin nhưng những lúc có việc ban đêm bà con vẫn đốt đuốc lá dừa mà đi, hình như vì vẫn luyến tiếc cái hương thơm gợi nhớ rất đặc trưng của khói đuốc lá dừa đã trở nên quá thân thuộc.
Ngọn đuốc lá dừa gắn bó với con người từ lúc sắp chào đời cho đến khi giã từ nhân thế. Ngày xưa khi người vợ chuyển dạ lúc đêm hôm người chồng vội đốt đuốc, "ba chân bốn cẳng" chạy đi rước bà mụ, vậy là từ khởi đầu sự sống của một con người đã có ngọn đuốc góp phần.
Ðến lúc về nơi chín suối, dù là đêm hay ngày, người ta vẫn đốt đuốc khi "đưa linh" nghĩa trang, bà con quan niệm rằng, người quá cố đã thuộc về cõi tối tăm nên cần có đuốc đưa đường. Ðó cũng là một nghi thức tiễn đưa truyền thống chỉ có ở xứ dừa. Ngày nay, khi điện đã tỏa sáng trong khắp xóm, thôn nhưng trong những lễ hội truyền thống, những tuyến du lịch dân dã, ngọn đuốc lá dừa vẫn thắp sáng, để tạo nên một mỹ tục văn hóa riêng của xứ dừa mà không dễ nơi nào có được.
