Nhạc ngũ âm - yếu tố không thể thiếu trong đời sống văn hóa Khmer

Trước hết, nhạc ngũ âm Khmer gắn liền với không gian lễ hội - nơi hội tụ đầy đủ nhất các giá trị văn hóa, tín ngưỡng và cộng đồng. Trong những ngày Tết Chôl Chnăm Thmây, khi phum sóc rộn ràng đón năm mới, tiếng roneat, khinh kong và trống skor vang lên từ sân chùa, hòa cùng sắc màu trang phục truyền thống và những điệu múa uyển chuyển. Âm nhạc khi ấy không chỉ mang ý nghĩa vui tươi, chào đón một chu kỳ mới của thời gian, mà còn thể hiện khát vọng về sự an lành, no đủ, thịnh vượng. Với người Khmer, lễ hội không thể trọn vẹn nếu thiếu tiếng nhạc ngũ âm - thứ âm thanh đánh thức cảm xúc cộng đồng và kết nối con người với cội nguồn.

Trong lễ Sen Dolta - dịp tưởng nhớ tổ tiên, nhạc ngũ âm lại mang sắc thái trầm lắng, trang nghiêm hơn. Âm thanh nhịp nhàng, tiết chế của dàn nhạc góp phần tạo nên không gian thiêng, nơi con cháu gửi gắm lòng tri ân với những người đã khuất. Đến lễ Ok Om Bok - lễ cúng trăng, nhạc ngũ âm trở nên rộn ràng, khoáng đạt, hòa cùng không khí hội hè và các hoạt động như đua ghe ngo. Ở mỗi lễ hội, nhạc ngũ âm không chỉ giữ vai trò “phụ họa” mà là yếu tố trung tâm, chi phối nhịp điệu cảm xúc của cả cộng đồng.

Tuy nhiên, sức sống của nhạc ngũ âm Khmer không chỉ nằm ở không gian lễ hội, mà còn được thể hiện rõ nét trong đời sống thường nhật. Ở nhiều phum sóc Nam Bộ, tiếng nhạc ngũ âm quen thuộc vang lên trong những dịp cưới hỏi, mừng nhà mới, lễ vào chùa của thanh niên hay các sự kiện quan trọng của cộng đồng. Âm nhạc lúc này mang sắc thái gần gũi, đời thường hơn, phản ánh niềm vui, sự gắn bó và tinh thần sẻ chia của người Khmer trong cuộc sống hàng ngày.

Đặc biệt, chùa Khmer không chỉ là trung tâm tín ngưỡng mà còn là không gian bảo tồn và lan tỏa nhạc ngũ âm. Nhiều em nhỏ, thanh thiếu niên Khmer được làm quen với nhạc ngũ âm ngay từ khi còn nhỏ thông qua các lớp học tại chùa hoặc sinh hoạt cộng đồng. Việc học nhạc không đơn thuần là học cách chơi nhạc cụ, mà còn là quá trình tiếp nhận tri thức văn hóa, học cách ứng xử, tinh thần kỷ luật và ý thức gắn bó với cộng đồng. Chính sự gắn kết này đã giúp nhạc ngũ âm Khmer không bị “đóng khung” trong quá khứ, mà tiếp tục được nuôi dưỡng trong đời sống đương đại.

Đưa nhạc ngũ âm đến với công chúng như sản phẩm du lịch văn hóa

Sức sống bền bỉ của nhạc ngũ âm Khmer còn thể hiện ở khả năng thích ứng trước những biến đổi của xã hội hiện đại. Bên cạnh việc giữ gìn các bài bản truyền thống, nhiều nghệ nhân và nhóm nhạc trẻ đã chủ động đưa nhạc ngũ âm vào các chương trình biểu diễn sân khấu, sự kiện văn hóa - du lịch, thậm chí kết hợp với một số loại hình nghệ thuật đương đại. Dù có những đổi mới nhất định, tinh thần cốt lõi và âm sắc đặc trưng của nhạc ngũ âm vẫn được tôn trọng, giúp loại hình này vừa bảo tồn được giá trị truyền thống, vừa tiếp cận được công chúng trẻ.

Trong lĩnh vực du lịch văn hóa, nhạc ngũ âm Khmer ngày càng được chú trọng như một “tài nguyên mềm” độc đáo. Tại các địa phương có đông đồng bào Khmer sinh sống, các chương trình trải nghiệm văn hóa Khmer thường gắn liền với trình diễn nhạc ngũ âm trong không gian chùa chiền, lễ hội hay phum sóc. Du khách không chỉ được “xem” mà còn được “sống cùng” âm nhạc, qua đó hiểu hơn về đời sống tinh thần, phong tục và thế giới quan của người Khmer.

Dẫu vậy, nhạc ngũ âm Khmer vẫn đang đối mặt với những thách thức không nhỏ, đặc biệt là sự mai một đội ngũ nghệ nhân cao tuổi và sự cạnh tranh của các loại hình giải trí hiện đại. Điều này đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của cộng đồng, chính quyền địa phương và các tổ chức văn hóa trong việc hỗ trợ nghệ nhân, mở rộng không gian diễn xướng và tạo điều kiện để thế hệ trẻ tiếp nối.

Từ lễ hội linh thiêng đến đời sống thường nhật giản dị, nhạc ngũ âm Khmer vẫn âm thầm hiện diện, bền bỉ và sâu sắc. Những thanh âm ấy không chỉ phản ánh nhịp sống của cộng đồng Khmer Nam Bộ, mà còn góp phần làm giàu thêm bức tranh văn hóa đa dạng của Việt Nam. Giữ gìn và phát huy nhạc ngũ âm Khmer chính là giữ gìn một phần hồn cốt văn hóa - nơi quá khứ và hiện tại gặp nhau trong nhịp điệu ngân vang của năm âm truyền thống.

Trung tâm Thông tin du lịch