Giữ nét đẹp hát quan họ trong đời sống hiện đại
Trong không gian yên bình tại làng Hoài Trung (xã Liên Bão, Bắc Ninh) tiếng hát quan họ cất lên chậm rãi, tròn vành, rõ chữ. Các liền anh, liền chị đứng đối diện nhau, trao nhau câu hát như một cuộc đối thoại đầy tình nghĩa. Quan họ sinh ra từ chính những không gian như thế: Cây đa, bến nước, sân đình. Ở đó, hát không chỉ để biểu diễn mà còn là sự giao đãi, kết nghĩa, giữ trọn tình người. Trải qua nhiều biến thiên của thời gian, quan họ vẫn tồn tại như một dòng chảy âm thầm nhưng bền bỉ, gắn với nếp sinh hoạt cộng đồng của người dân đất Kinh Bắc.
Thành viên Câu lạc bộ quan họ làng Hoài Trung giao lưu hát quan họ.
Theo các nghệ nhân cao tuổi trong làng, trước khi học hát, người chơi quan họ phải học các nghi thức: Lễ chào, lễ mời nước, mời trầu, cách xưng hô, thái độ khi đối đáp. Ông Dương Đức Thắng, Phó chủ nhiệm Câu lạc bộ quan họ làng Hoài Trung nhấn mạnh vai trò của lễ nghĩa trong lối chơi quan họ truyền thống “Văn hóa quan họ trọng nghĩa trọng tình. Ca hát chỉ là một phần, còn cái cốt lõi nằm ở cách ứng xử, thăm hỏi, lễ nghi giữa các liền anh liền chị”.
Quan họ được hình thành từ không gian văn hóa làng quê, gắn với tục kết chạ, giao duyên giữa các làng. Những quy định trong hát quan họ vì thế cũng mang tính giáo dục sâu sắc. Ông Thắng cho rằng: “Những bài lề lối là những bài khó và đó là mực thước dạy cho người hát sau này để chuyển sang canh”.
Tuy nhiên, đời sống hiện đại ngày nay đã đưa quan họ bước ra khỏi không gian làng xã quen thuộc. Quan họ biểu diễn ngày nhiều trên sân khấu lễ hội, các chương trình nghệ thuật. Sự thay đổi này giúp quan họ lan tỏa rộng rãi hơn, nhưng cũng đặt ra những trăn trở trong việc giữ gìn bản sắc.
Trong dòng chảy ấy, sự tham gia của người trẻ được xem là một tín hiệu tích cực đối với việc bảo tồn và phát huy các giá trị của làn điệu dân ca quan họ Bắc Ninh. Chị Bùi Ngọc Hoa, sinh viên ngành quan họ Trường trung cấp Văn hóa, Nghệ thuật Bắc Ninh cho biết: “Sinh ra trong một gia đình có truyền thống hát quan họ, từ bà đến mẹ đều biết ca hát nên tôi đã được định hướng từ khi còn bé. Với tôi giá trị lớn nhất của quan họ nằm ở cái gốc rễ của nó, điều đó khiến mình càng thêm trân trọng và thấm thía hơn mỗi khi hát câu quan họ, đem tiếng hát của mình phục vụ cho mọi người, để mọi người được thưởng thức những câu hát đẹp đẽ và đầy ý nghĩa”.
Sự gặp gỡ giữa thế hệ nghệ sĩ già và lớp trẻ hôm nay đã tạo nên một dòng chảy tiếp nối cho dân ca quan họ. Người già giữ ký ức, giữ chuẩn mực, còn người trẻ mang đến sức sống mới, sự lan tỏa và khả năng thích ứng với thời đại cho quan họ. Nói về tương lai của làn điệu quan họ, ông Dương Đức Thắng bày tỏ mong muốn: “Theo ông, khi người hát hiểu được lễ nghĩa, hiểu được văn hóa quan họ, thì việc bảo tồn và phát huy mới có thể bền vững và phát triển lâu dài”.
Giữa nhịp sống hiện đại, tiếng quan họ vẫn vang lên chậm rãi, sâu lắng. Ở đó, mỗi câu ca không chỉ là âm thanh, mà là ký ức, là nếp sống, tinh thần trọng nghĩa tình đã ăn sâu vào đời sống người dân Kinh Bắc. Quan họ vẫn sống, không chỉ nhờ sân khấu hay danh hiệu di sản, mà nhờ những con người đang lặng lẽ giữ cho câu hát ấy không rời xa cội nguồn.
Song Yến
