Ngày hội đoàn kết bên dãy Trường Sơn - Quảng Trị
Đồng bào thể hiện các làn điệu dân ca truyền thống cầu chúc cho cuộc sống an bình, khoẻ mạnh. Ảnh: X.T.
Sinh sống lâu đời dọc dãy Trường Sơn, đồng bào Bru - Vân Kiều luôn gìn giữ và bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc. Trong đời sống tinh thần của cộng đồng, lễ hội mừng cơm mới có vị trí đặc biệt, được duy trì từ bao đời nay như một phần không thể thiếu sau mỗi vụ mùa.
Từ xa xưa, cây lúa đã gắn bó mật thiết với cuộc sống của người Bru - Vân Kiều. Trong tín ngưỡng dân gian, thần lúa được coi là vị thần quan trọng nhất, mang đến sự ấm no, che chở cho dân làng. Gắn bó với nương rẫy, núi rừng, điều kiện canh tác còn nhiều khó khăn, nên mong ước về sự đủ đầy luôn thường trực trong tâm thức cộng đồng. Vì vậy, các nghi lễ liên quan đến sản xuất nông nghiệp như phát nương, trỉa lúa, tuốt lúa, cất giữ lúa và đặc biệt là lễ mừng cơm mới luôn được bà con coi trọng.
Theo ông Hồ Nam ở bản Khe Giữa, xã Kim Ngân, lễ hội mừng cơm mới của người Bru - Vân Kiều được tổ chức sau khi thu hoạch lúa rẫy. Công tác chuẩn bị lễ vật rất chu đáo, trong đó lúa nếp được phơi khô, chọn hạt chắc và giã thủ công để làm cơm mới dâng lễ.
Càng gần ngày hội, không khí trong bản càng thêm nhộn nhịp. Phụ nữ gùi củi, lấy nước, gói bánh; đàn ông lên rừng, xuống suối tìm kiếm sản vật. Các già làng, trưởng bản lo dựng cột nêu - vật thiêng của lễ hội, được trang trí hình cây lúa, chim muông, mặt trăng, mặt trời với hai gam màu đen - đỏ truyền thống.
Lễ hội mừng cơm mới của người Bru - Vân Kiều ở Kim Ngân được tổ chức trên quy mô cộng đồng, do bà con cùng nhau đóng góp, thường theo nhóm hoặc từng dòng họ. Mỗi hộ góp lễ theo quy ước chung: lợn, gà, ché rượu cần cùng nhiều sản vật, bánh trái khác.
Điều bắt buộc trong mâm lễ phải có đĩa cơm nếp mới dâng cúng. Cùng với đó là những ống cơm nếp trắng, cơm nếp than nướng trong ống lồ ô, bát nước trong và những bông hoa tre tượng trưng cho bông lúa để dâng cúng Giàng. Lễ vật còn có thịt của con vật bốn chân (bò, dê hoặc lợn) và ché rượu cần được ủ từ lâu.
Khi già làng báo lệnh khai lễ, dân bản đứng thành vòng tròn xung quanh khu lễ. Trong không khí trang nghiêm, già làng và các bậc cao niên thực hiện nghi thức cúng. Lời khấn bày tỏ lòng biết ơn các thần trời, thần nước, thần đất, thần núi, thần lúa đã phù hộ cho dân bản, đồng thời cầu mong sức khỏe, bình an và mùa vụ mới tốt tươi.
Kết thúc phần lễ là phần hội - không gian của niềm vui và sự giao hòa cộng đồng. Các cụ già quây quần uống rượu cần, cất lên những làn điệu dân ca truyền thống. Thanh niên trai gái đánh chiêng, thổi khèn, sáo, kèn pi… Những âm thanh mộc mạc vang vọng, kể câu chuyện về bản làng, về khát vọng an cư, no đủ.
Trong bữa cơm mới ấm cúng, mọi người quây quần bên những mâm cỗ dân dã. Sau những lời chúc sức khỏe là câu chuyện của trưởng họ, lời nhắn nhủ của già làng về tinh thần đoàn kết, cùng nhau chăm lo nương rẫy để mùa sau lại bội thu.
Ông Đặng Văn Dương, Chủ tịch UBND xã Kim Ngân cho biết, lễ hội mừng cơm mới của người Bru - Vân Kiều không chỉ là hoạt động tín ngưỡng nhằm tạ ơn trời đất, thần linh sau vụ mùa, mà còn là ngày hội đoàn kết của đồng bào Bru - Vân Kiều sinh sống bên dãy Trường Sơn.
Theo ông Dương, thời gian qua, thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, xã Kim Ngân đã phối hợp với các sở, ngành liên quan tổ chức nhiều hoạt động và đạt được những kết quả tích cực. Trong đó, lễ hội mừng cơm mới của người Bru - Vân Kiều ở xã Kim Ngân đã được vinh danh là di sản văn hoá phi vật thể quốc gia. Hiện tại, địa phương đang nỗ lực từng bước đưa lễ hội trở thành sản phẩm du lịch cộng đồng, thu hút du khách đến trải nghiệm, góp phần phát triển kinh tế - văn hóa vùng đồng bào dân tộc thiểu số; đồng thời gìn giữ, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào.
Xuân Thi
