Múa trống Chhay dăm trong Lễ hội Oóc Om Bóc tại tỉnh An Giang. Ảnh: Mỹ Xuyên

Miền di sản Khmer giữa lòng Bảy Núi

Sau sáp nhập địa giới hành chính, xã Ô Lâm, tỉnh An Giang sở hữu 6 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Với hơn 65% dân số là người Khmer, địa phương này đang nỗ lực bảo tồn, truyền dạy và quảng bá các giá trị đặc sắc, biến di sản thành nền tảng phát triển du lịch cộng đồng. Nổi bật là tri thức và kỹ thuật viết chữ trên lá buông của đồng bào Khmer; hay Lễ hội đua bò Bảy Núi được tổ chức vào dịp Lễ Sene Dolta hằng năm đã trở thành sự kiện văn hóa, thể thao đặc sắc, phản ánh tinh thần đoàn kết và bản sắc của đồng bào Khmer ở vùng Bảy Núi. Từ chỗ chỉ là hoạt động gắn liền với đời sống phum, sóc, lễ hội này đã trở thành thương hiệu văn hóa của tỉnh An Giang.

Cùng với Lễ hội đua bò Bảy Núi, nghệ thuật trình diễn Dù kê là loại hình diễn xướng dân gian độc đáo, kết hợp âm nhạc, ca kịch và múa. Gắn liền với vùng đất Bảy Núi, Dù kê không chỉ mang giá trị nghệ thuật đặc sắc, mà còn phản ánh quá trình hình thành và phát triển của cộng đồng Khmer nơi đây. Trước kia, sân khấu Dù kê thường diễn ra ở sân chùa, sân phum, sóc để phục vụ bà con sau những ngày lao động vất vả. Ngày nay, loại hình nghệ thuật này tiếp tục được khôi phục và trình diễn trong nhiều dịp lễ hội.

Bà Néang Óot, Đội trưởng Dù kê xã Ô Lâm cho biết: “Nội dung vở kịch Dù kê thường ca ngợi cái đẹp, cái thiện, tình yêu đôi lứa; phê phán cái xấu, cái ác và kết thúc có hậu. Trong các buổi diễn, nghệ sĩ mặc trang phục rực rỡ, biểu cảm chân thực, động tác mạnh mẽ, dứt khoát, tạo nên sức hút lớn đối với bà con và du khách”. Trong thời gian qua, thực hiện Dự án 6 “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030, giai đoạn 1: Từ 2021-2025 (Chương trình 1719), xã Ô Lâm đã tổ chức nhiều buổi tái hiện di sản nghệ thuật Dù kê, góp phần giữ gìn nét văn hóa độc đáo này. Ngoài ra, Ô Lâm còn sở hữu nhiều loại hình di sản khác như nghệ thuật đàn hát Chầm riêng Chà pây, nghệ thuật diễn tấu trống Chhay dăm và nghề làm đường thốt nốt, tất cả đều gắn liền với đời sống, tín ngưỡng và sinh kế của đồng bào Khmer nơi đây.

Ông Phan Thanh Lương, Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Ô Lâm cho biết: Thời gian qua, địa phương đã có nhiều đề án, giải pháp phù hợp để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số trong đời sống hiện đại. Chúng tôi xác định đây là thế mạnh, đồng thời xây dựng kế hoạch phát huy vai trò của các nghệ nhân, sử dụng hiệu quả các chính sách hỗ trợ của Trung ương và tỉnh An Giang để bảo tồn di sản.

“Tại Đại hội Đảng bộ xã nhiệm kỳ 2025-2030, việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống đã được đưa vào kế hoạch phát triển du lịch, gắn kết với các di tích lịch sử cách mạng trên địa bàn. Song song với đó, địa phương cũng chú trọng tuyên truyền, vận động thế hệ trẻ Khmer nuôi dưỡng đam mê nghệ thuật truyền thống, từ đó nâng cao ý thức trách nhiệm trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc” - ông Lương nói.

Giữ gìn tiếng trống Rappana của người Chăm

Khi hoàng hôn buông xuống, cũng là lúc tiếng kinh cầu bắt đầu vang lên từ phía những ngôi thánh đường bên dòng sông Hậu thơ mộng. Tiếng trống Rappana lại vang lên rộn rã khắp các xóm Chăm thể hiện nét văn hóa đặc trưng của dân tộc Chăm ở An Giang, báo hiệu mùa Lễ Ramadan mới lại về.

Trống Rappana được làm bằng cách khoét lỗ thân các loại cây như giáng hương, mun... Mặt trống làm bằng da dê già, niềng thân trống bằng dây mây rừng. Âm thanh trống hay, dở là do quá trình niềng và căng trống.

Trưởng ban Đại diện cộng đồng Hồi giáo Islam tỉnh An Giang Haji Jacky kể về nguồn cội tiếng trống Rappana và sự chia tách từ trống Paranưng ở vùng duyên hải Nam Trung Bộ và Rappana ở An Giang: Trống Rappana có hình dáng tựa trống Paranưng, nhưng mục đích và cách biểu diễn có phần khác biệt. Một đội trống Rappana đầy đủ gồm 12 chiếc (2 trống đực, 10 trống cái).

“Trống Rappana chỉ dành cho nam giới chơi vào những ngày lễ, Tết, lễ cưới. Khi chơi trống, người chơi ngồi thành vòng bán nguyệt, đội đồng ca cũng là người chơi trống, cất vang những bài hát ca ngợi tình mẹ cha, tình yêu quê hương đất nước, lời răn dạy con cháu... Ngày nay, do nhu cầu giao lưu văn hóa, trống Rappana được biểu diễn trong những ngày lễ hội, sinh hoạt cộng đồng” - ông Haji Jacky nói.

Thực hiện Dự án 6 “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình 1719, với nỗ lực vận động của các bô lão trong cộng đồng người Chăm ở An Giang, đầu năm 2025, tại xã Châu Phong, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh An Giang tổ chức lớp truyền dạy trống Rappana với sự tham gia của 30 học viên. Tham gia lớp truyền dạy, anh Du Sô, ấp Châu Giang, xã Châu Phong chia sẻ: “Lớp học giúp tôi mở rộng thêm kiến thức chuyên sâu về trống Rappana. Thông qua việc truyền dạy trống Rappana nhằm bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống; tăng cường ý thức về cội nguồn và bản sắc dân tộc, gắn kết cộng đồng, phát triển du lịch, quảng bá văn hóa địa phương”.

Theo bà Nguyễn Thị Minh Thúy, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh An Giang, thời gian qua, việc bảo tồn văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số được thực hiện bài bản, khoa học, xuất phát từ các chính sách có tính chiến lược của Đảng và Nhà nước, đặc biệt là Chương trình 1719. Đây không chỉ là hỗ trợ bảo tồn di sản phi vật thể, vật thể, mà còn bảo đảm quyền tiếp cận, sáng tạo và thụ hưởng văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số. An Giang đã tập trung hỗ trợ phục dựng, phát huy các loại hình văn hóa tiêu biểu như đua ghe ngo, nhạc ngũ âm, các điệu múa truyền thống, hội diễn văn nghệ quần chúng Khmer; đầu tư trang thiết bị văn hóa cơ sở để nâng cao mức hưởng thụ văn hóa, gắn với phát triển du lịch cộng đồng.

Mỹ Xuyên