Bà Phạm Ngọc Sương (ngụ phường Hóa An, thành phố Biên Hòa) miệt mài vẽ hoa văn trên những chiếc bình gốm. Ảnh: L.Na

Trải qua bao biến thiên, vùng đất Biên Hòa - Đồng Nai vẫn giữ mạch nguồn văn hóa đậm đà, đã và đang thổi vào đó hơi thở mới đầy sức sống, hòa nhịp cùng kỷ nguyên vươn mình mạnh mẽ của dân tộc.

Từ cội nguồn sơ khai đến vùng đất đa văn hóa

Một chiều tháng 6, chúng tôi dạo bước bên bờ sông Đồng Nai - “mạch nguồn của dòng chảy văn hóa”. Con sông uốn lượn mang theo phù sa cùng ký ức của bao thế hệ. Trên những con đường nhựa hôm nay vẫn ẩn hiện dấu vết nhiều làng nghề truyền thống từng làm nên tên tuổi Biên Hòa hàng trăm năm trước.

Tại Xưởng gốm Hiến Nam (phường Hóa An, thành phố Biên Hòa), bà Phạm Ngọc Sương gần 70 tuổi vẫn miệt mài vẽ hoa văn trên những chiếc bình gốm.

Bà Sương cười hiền: “Nhiều người khuyên tôi bỏ nghề, nhưng còn làm được là còn giữ hồn đất. Máy móc có thể thay nhiều công đoạn nhưng cái hồn thì phải do tay người “thổi” vào”.

Đồng Nai đang viết tiếp câu chuyện phát triển bằng cách gìn giữ hồn cốt cha ông, hòa quyện cùng nhịp sống hiện đại. Bản sắc văn hóa nơi đây không chỉ được bảo tồn, mà còn trở thành nguồn lực nội sinh, thúc đẩy Đồng Nai hội nhập, khẳng định vị thế trong hành trình phát triển.

Không chỉ ở làng gốm, khắp Biên Hòa - Đồng Nai, dấu tích văn hóa cha ông vẫn hiện diện rõ ràng trong nếp sinh hoạt thường ngày của người dân. Từ làng đá Bửu Long, làng đúc gang Thạnh Phú, đến những mái đình cổ, đền chùa, miếu mạo vẫn nghi ngút khói hương mỗi dịp lễ hội. Người dân nơi đây thuộc nằm lòng các giai thoại về công thần khai khẩn đất phương Nam, về những bậc tiền hiền đã mở cõi, giữ làng, tạo sợi dây gắn kết cộng đồng bền chặt suốt bao đời.

Theo tiến sĩ Nguyễn Văn Quyết, Chủ tịch Hội Hữu nghị Việt Nam - Nhật Bản tỉnh Đồng Nai, dấu ấn đa văn hóa của Đồng Nai càng thêm rõ nét khi nơi đây hội tụ, giao thoa của nhiều cộng đồng: Kinh, Hoa, Chơro, S’tiêng, Cơ Ho... Mỗi cộng đồng đều giữ phong tục, lễ hội riêng, cùng nhau gìn giữ bản sắc và làm phong phú thêm văn hóa chung. Đồng Nai cũng là tỉnh công nghiệp phát triển mạnh, thu hút đông đảo người lao động từ nhiều địa phương khác đến “sinh cơ lập nghiệp”. Các thế hệ người Đồng Nai hôm nay đã và đang đưa văn hóa truyền thống hòa nhập đời sống mới khi kết nối văn hóa với phát triển du lịch, lan tỏa mạnh mẽ văn hóa trên vùng đất này.

Văn hóa Đồng Nai trong nhịp sống mới

Không chỉ dừng lại ở việc gìn giữ những giá trị xưa, người Biên Hòa - Đồng Nai hôm nay đang chủ động tạo ra diện mạo văn hóa mới, phù hợp với nhu cầu phát triển và hội nhập. Ở các ấp, khu phố, các xã, phường, thị trấn, các câu lạc bộ đờn ca tài tử, đội lân - sư - rồng, đội nhóm văn nghệ... vẫn đều đặn duy trì hoạt động, trở thành “sợi dây” gắn kết cộng đồng dân cư.

Bí thư Chi bộ khu phố 3, phường Long Bình Tân (thành phố Biên Hòa) Phó Văn Đô cho hay, địa phương khuyến khích bà con, nhất là thanh thiếu niên, tham gia các sinh hoạt văn hóa, thể thao tại nhà văn hóa khu phố. Các hình thức sinh hoạt cộng đồng đã và đang góp phần giữ gìn và phát huy những nét đẹp văn hóa truyền thống trong nếp sống hiện đại. Cái hay là bà con rất đồng thuận, chung tay đóng góp để duy trì hoạt động lâu dài.

Song song đó, nhiều gia đình trẻ đang góp phần tạo nên nếp sống mới, kết hợp hài hòa văn hóa truyền thống với phong cách sống hiện đại. Nhiều không gian cà phê, homestay, điểm check-in văn hóa mọc lên, vừa giữ nét xưa qua kiến trúc, ẩm thực, vừa tạo sức hút du lịch.

Anh Đinh Văn Minh, chủ quán Xưa cà phê (đường Huỳnh Văn Nghệ, thị trấn Định Quán, huyện Định Quán), cho biết: “Quán trưng bày hơn 2 ngàn hiện vật gồm đồ sắt, đồ đồng, đồ gốm Biên Hòa. Nổi bật trong đó có nhiều cồng, chiêng của đồng bào các dân tộc thiểu số hay bộ sưu tập tiền xu cổ. Nhiều khách đến quán không chỉ để thưởng thức cà phê, mà còn tìm lại một phần không gian xưa, cảm nhận hơi thở văn hóa truyền thống giữa nhịp sống hiện đại”.

Cùng với cộng đồng, chính quyền các cấp cũng chú trọng đầu tư thiết chế văn hóa: nhà văn hóa, thư viện, công viên, bảo tàng… được mở rộng, đa dạng hình thức phục vụ, trở thành điểm hẹn quen thuộc của người dân.

Tiến sĩ Nguyễn Văn Quyết khẳng định: “Bản sắc văn hóa Đồng Nai hôm nay là sự tiếp nối mạch nguồn truyền thống, được gìn giữ, bồi đắp và phát huy trong môi trường công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Sức sống văn hóa chính là yếu tố cốt lõi làm nên sự bền vững và khác biệt cho vùng đất này giữa dòng chảy hội nhập và phát triển”.

Ly Na