Chiêng Mường được “đánh thức” giữa lòng Thủ đô - cầu nối giữa di sản, cộng đồng và du lịch

Cập nhật: 23/12/2025 15:43:10
Số lần đọc: 29

(TITC) - Trong dòng chảy đa dạng của văn hoá các dân tộc Việt Nam, Chiêng Mường là một trong những loại hình di sản văn hoá phi vật thể tiêu biểu, kết tinh đời sống tinh thần, tín ngưỡng và bản sắc cộng đồng của người Mường. Không chỉ là nhạc cụ, chiêng còn là “tiếng nói” của bản mường, gắn bó mật thiết với sinh hoạt cộng đồng, nghi lễ vòng đời và không gian văn hoá truyền thống, phản ánh thế giới quan, nhân sinh quan của một trong những tộc người bản địa lâu đời ở vùng trung du và miền núi phía Bắc.

Người Mường và không gian văn hoá bản mường

Người Mường cư trú chủ yếu tại các tỉnh phía Bắc với lịch sử hình thành và phát triển lâu dài. Trong xã hội truyền thống, bản mường không chỉ là đơn vị cư trú mà còn là không gian văn hoá - nơi hội tụ các giá trị tín ngưỡng, phong tục, lễ hội, âm nhạc và tri thức dân gian. Văn hoá Mường mang đậm dấu ấn nông nghiệp lúa nước, gắn với núi rừng, sông suối và đời sống cộng đồng bền chặt.

Trong bức tranh văn hoá đó, chiêng giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Người Mường quan niệm chiêng là vật linh, là phương tiện kết nối giữa con người với thần linh, tổ tiên và thế giới siêu nhiên. Mỗi tiếng chiêng vang lên không chỉ tạo nên nhịp điệu âm thanh mà còn mang theo thông điệp tâm linh, thể hiện khát vọng về cuộc sống no đủ, yên lành và sự gắn kết cộng đồng.

Chiêng Mường - từ nhạc cụ đến biểu tượng văn hoá

Khác với nhiều loại hình âm nhạc dân gian khác, Chiêng Mường không tồn tại đơn lẻ, mà thường được sử dụng theo bộ, với số lượng và cách phối chiêng phản ánh từng nghi lễ, hoàn cảnh cụ thể. Âm thanh chiêng Mường có đặc trưng trầm, vang, sâu, tạo cảm giác trang nghiêm nhưng gần gũi, vừa linh thiêng vừa đời thường.

Trong đời sống truyền thống, chiêng hiện diện ở hầu hết các sự kiện quan trọng của cộng đồng như: Lễ hội làng, lễ cầu mùa, cầu mưa; Lễ mừng nhà mới, cưới hỏi; Tang lễ, nghi lễ tiễn đưa người đã khuất.

Ở mỗi không gian và nghi thức, tiếng chiêng mang một sắc thái khác nhau: khi chậm rãi, trầm lắng; khi rộn ràng, vui tươi; khi lại ngân dài như lời tiễn biệt. Điều đó cho thấy chiêng Mường không chỉ là âm nhạc, mà là một “ngôn ngữ văn hoá”, chuyển tải cảm xúc, niềm tin và trật tự xã hội của cộng đồng người Mường.

Giá trị tinh thần và tri thức dân gian trong Chiêng Mường

Điểm đặc biệt của Chiêng Mường nằm ở chỗ: không có bản ký âm cố định, mà được truyền dạy chủ yếu bằng phương thức truyền khẩu và thực hành trong cộng đồng. Nghệ nhân chiêng thường là những người có uy tín, am hiểu nghi lễ, phong tục, được cộng đồng tin tưởng giao giữ “hồn chiêng”.

Mỗi bài chiêng không chỉ là chuỗi âm thanh, mà còn gắn với những câu chuyện dân gian, những quan niệm về vũ trụ, con người và mối quan hệ giữa các thế giới. Thông qua chiêng, người Mường thể hiện triết lý sống hài hoà với thiên nhiên, đề cao cộng đồng, tôn trọng tổ tiên và các lực lượng siêu nhiên bảo trợ cho bản mường.

Chính vì vậy, Chiêng Mường được xem là kho tàng tri thức dân gian sống, phản ánh chiều sâu văn hoá và bản sắc riêng có của người Mường trong bức tranh chung của văn hoá Việt Nam.

Kết nối di sản với hiện tại và tương lai

Chiêng Mường là minh chứng sinh động cho sức sống bền bỉ của văn hoá dân tộc trong dòng chảy hiện đại. Việc bảo tồn và phát huy di sản này không chỉ là trách nhiệm của cộng đồng người Mường, mà còn là nhiệm vụ chung của xã hội trong việc gìn giữ sự đa dạng văn hoá - một nền tảng quan trọng cho phát triển du lịch bền vững và xây dựng bản sắc quốc gia.

Giữa nhịp sống đô thị sôi động, tiếng chiêng Mường vang lên như một lời nhắc nhở về cội nguồn, về những giá trị văn hoá sâu lắng, nhân văn và giàu bản sắc vẫn đang hiện hữu, cần được trân trọng, gìn giữ và lan toả cho các thế hệ hôm nay và mai sau.

Trong những năm gần đây, nhằm tăng cường công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá phi vật thể gắn với phát triển du lịch, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã giao Trung tâm Thông tin du lịch (Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam) thực hiện nhiệm vụ tổ chức trưng bày, giới thiệu di sản văn hoá của đồng bào các dân tộc Việt Nam tại các không gian văn hoá, du lịch trọng điểm của Thủ đô Hà Nội. Trong đó, Chiêng Mường là một trong những loại hình di sản tiêu biểu được lựa chọn giới thiệu, quảng bá, góp phần đưa giá trị văn hoá Mường đến gần hơn với công chúng và du khách trong nước, quốc tế.

Thông qua các hoạt động trưng bày, trình diễn, giao lưu với nghệ nhân và truyền thông đa phương tiện, tiếng chiêng Mường không chỉ được bảo tồn trong không gian bản mường truyền thống mà còn được “đánh thức” giữa lòng Thủ đô, trở thành cầu nối giữa di sản - cộng đồng - du lịch. Cách tiếp cận này thể hiện rõ định hướng của ngành văn hoá, du lịch trong việc biến di sản thành tài sản văn hoá, vừa gìn giữ bản sắc văn hoá dân tộc, vừa tạo nền tảng để phát triển các sản phẩm du lịch văn hoá bền vững, có chiều sâu và giá trị lâu dài.

Một số hình ảnh giới thiệu văn hoá chiêng Mường:

Ông Bùi Thanh Bình - Giám đốc Bảo tàng Di sản Văn hóa Mường chia sẻ Chiêng Mường được coi là “vật báu” góp phần tạo nên bản sắc văn hóa riêng có của cộng đồng. Ảnh: TITC