Bà con nhân dân xóm họ Đặng và du khách đi tản bộ quanh bản.

Xã Hải Sơn có sự giao thoa giữa cảnh quan đồi núi, văn hóa các dân tộc thiểu số và tuyến biên giới dài trên 12km, hội tụ đầy đủ tài nguyên để phát triển sản phẩm du lịch trải nghiệm gắn với bảo tồn văn hóa và phát triển sinh kế cho người dân địa phương. Hải Sơn sở hữu nhiều lợi thế thiên nhiên và văn hóa với rừng núi, thung lũng, suối nhỏ, lối mở biên mậu (chợ Pò Hèn - Thán Sản), cùng các di tích địa phương như đài tưởng niệm liệt sĩ Pò Hèn tạo ra sự hấp dẫn cho khách muốn đi du lịch “chậm”, tìm hiểu đời sống cộng đồng và lịch sử biên giới. Những yếu tố này cho phép xây dựng các tour ngắn ngày như: Tản bộ quanh bản làng, thu hoạch nông sản theo mùa, học làm nghề truyền thống (dệt, thêu), ẩm thực dân tộc tại homestay và trải nghiệm văn nghệ dân gian.

Xã Hải Sơn hiện có hơn 700 hộ dân, trên 3.600 nhân khẩu, với hơn 90% là đồng bào dân tộc thiểu số. Sau khi thành lập trên cơ sở sáp nhập hai xã Bắc Sơn và Hải Sơn, địa phương nhanh chóng ổn định tổ chức, xác định phát triển du lịch cộng đồng là hướng đi trọng tâm. Nghị quyết Đại hội Đảng bộ xã Hải Sơn lần thứ nhất đặt mục tiêu xây dựng du lịch trải nghiệm cộng đồng gắn với xây dựng nông thôn mới.

Ông Lê Văn Hùng, Phó Chủ tịch UBND xã Hải Sơn, cho biết: “Phát triển du lịch cộng đồng gắn với xây dựng nông thôn mới là nhiệm vụ then chốt ở Hải Sơn hiện nay. Xã chú trọng khai thác thế mạnh cảnh quan, văn hóa các dân tộc thiểu số. Đồng thời, ứng dụng công nghệ trong nông, lâm nghiệp để nâng cao đời sống người dân”.

Thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng bộ xã, Hải Sơn đang khai thác nhiều điểm đến như: Khu di tích quốc gia Pò Hèn, Làng văn hóa Dao Thanh Y, núi Mã Thầu Sơn, thác 72 gian… Trong đó, Lễ hội “Hoa sim sắc thắm biên cương” trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng, thu hút du khách với hoạt động trải nghiệm văn hóa và ẩm thực truyền thống như cá suối nướng, ngan đen, bánh chưng nếp cẩm, rượu sim…

Thôn Pò Hèn là một trong những điểm nhấn trong hành trình đến với xã biên giới Hải Sơn. Cả thôn hiện có 160 hộ dân, 78% là người Dao và được lựa chọn thí điểm mô hình Làng văn hóa du lịch cộng đồng. Kể từ năm 2021, TP Móng Cái (cũ) đã đầu tư trên 700 triệu đồng chỉnh trang cơ sở vật chất, phục dựng chợ phiên Pò Hèn, gắn bảo tồn văn hóa với phát triển du lịch. Ông Đặng Tiến Đông, người dân xóm họ Đặng, thôn Pò Hèn, chia sẻ.“Giờ đây xóm làng giàu đẹp, thay đổi nhiều lắm. Khách du lịch vào đông, sôi động hơn trước nhiều. Chúng tôi thấy rất mừng".

Phụ nữ người Sán Chỉ xã Hải Sơn trên đồi sim Mã Thầu Sơn.

Ông Sằn A Sủi, Trưởng Ban công tác Mặt trận thôn Pò Hèn, cho biết: “Thời gian gần đây, đời sống bà con đã được cải thiện rõ rệt, đường làng sạch đẹp, khách đến ngày càng đông. Tuy nhiên, việc đầu tư chưa được như mong muốn bởi kinh phí của gia đình các hộ dân còn hạn hẹp. Chúng tôi rất mong Đảng, Nhà nước tiếp tục hỗ trợ để phát triển du lịch, vừa giữ gìn bản sắc, vừa gia tăng thu nhập”.

Không chỉ hấp dẫn du khách bằng nét văn hóa cộng đồng, Hải Sơn còn tự hào sở hữu Khu di tích lịch sử Pò Hèn - biểu tượng thiêng liêng nơi biên cương Tổ quốc. Từ đầu năm 2025 đến nay, Khu di tích đã đón hơn 1.400 lượt khách, trở thành địa chỉ đỏ trong hành trình về nguồn của du khách gần xa.

Trưng bày, quảng bá trang phục dân tộc tại Lễ hội Hoa sim biên giới năm 2025.

Để phát triển du lịch bền vững, địa phương bảo tồn nghi lễ truyền thống của người Dao, Sán Chỉ như: Lễ cấp sắc, Lễ cầu mùa, Lễ xuống đồng, ngày lệ làng… Người dân tham gia chỉnh trang cảnh quan, xây dựng điểm check-in, tổ chức trải nghiệm dệt thổ cẩm, chế biến các món ăn dân tộc. Ông Lê Văn Hùng, Phó Chủ tịch UBND xã Hải Sơn, cho biết thêm: Hiện xã đang triển khai Đề án phát triển du lịch bền vững, nâng chất dịch vụ hiện có, xây dựng sản phẩm mới và tour du lịch trải nghiệm văn hóa của cộng đồng người Dao Thanh Y, người Sán Chỉ...

Có thể nhận thấy, du lịch cộng đồng đang dần trở thành động lực mới, tạo chuyển biến rõ rệt trong phát triển kinh tế - xã hội ở Hải Sơn. Sự kết hợp giữa thiên nhiên, văn hóa và con người đang mang đến diện mạo mới cho vùng đất biên giới địa đầu Tổ quốc.

Phạm Học