Có một ''Bảo tàng sống'' trên Công viên địa chất toàn cầu Cao nguyên đá Đồng Văn

Cao nguyên đá Đồng Văn, điểm sáng du lịch của Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây. Trong sự phát triển ấy, có nhiều thứ đã mất đi để thay thế bằng những cái mới phù hợp hơn, tốt hơn cho người dân địa phương. Cũng có những thứ khi không còn nữa luôn khiến người ta hoài niệm.

Nếu đã từng đến Cao nguyên đá Đồng Văn dù chỉ một lần, hẳn nhiều người sẽ bị miền đất này gây thương nhớ. Những nét đẹp tự nhiên lúc giao mùa, hay cung đường núi đá xanh xám phủ lên sắc màu tím nhạt của hoa Tam giác mạch, từ những khung cảnh đơn sơ đến núi non hùng vĩ, từ hoang dại đến thơ mộng hữu tình, đến đây rồi mọi du khách đều sẽ thấy da diết trong lòng. Ở giữa khung cảnh thiên nhiên quyến rũ ấy, không gian sống của con người luôn khiến ta rung động với nhiều cảm xúc.

Thung lũng Sủng Là, điểm đến du lịch hấp dẫn du khách tại Cao nguyên đá Đồng Văn.

Từng nhiều lần đến Cao nguyên đá Đồng Văn, chứng kiến sự thay đổi mạnh mẽ của làn sóng đô thị hóa, dịch vụ hiện đại và ảnh hưởng của cuộc cách mạng 4.0 lên đời sống kinh tế - xã hội nơi đây khiến nhiều du khách cảm thấy Cao nguyên đá dần trở nên quen thuộc và gần gũi hơn với nhịp sống đô thị, các giác quan đã bớt rộn ràng, thổn thức bởi cảm giác hoang hoải với núi đá tai mèo, bờ rào đá hay tiếng kèn lá réo rắt trong bảng lảng sương.

Thế nhưng chỉ cần cố gắng bước thêm một chút thôi, sang phía bên kia của những sườn núi đá, du khách vẫn có thể tìm thấy những thứ khiến họ phải ngỡ ngàng, những nơi dù không xa nhưng dường như tách biệt với bên ngoài. “Bảo tàng sống Cẩu Há” là một nơi như thế.

Xóm Cẩu Há nhìn từ lưng chừng dốc.

Xóm Cẩu Há, một xóm nhỏ nằm khuất sau những dãy núi đá cao của xã Sà Phìn, Cao nguyên đá Đồng Văn, là một quần thể kiến trúc, nơi sinh sống của 4 gia đình người Mông thuộc 4 thế hệ của cùng một dòng họ. Anh Hầu Mí Nô, một thành viên trong gia đình cho biết: “Ban đầu chưa có xóm như thế này, chỉ có 1 nhà thôi, là của tổ tiên chúng tôi, chính là ngôi nhà ở giữa được làm đã gần 200 năm. Về sau con cháu có gia đình thì làm thêm nhà nối vào 2 hai bên, ngôi nhà mới nhất trong xóm cũng đã khoảng 100 năm tuổi rồi. Thêm các khu bếp, khu chăn nuôi xung quanh cũng nhiều lên mới thành xóm như hiện nay”.

Xóm Cẩu Há gồm 4 ngôi nhà chính (3 ngôi nhà trình tường, 1 ngôi nhà gỗ) và các công trình phụ trợ.

Ông Yasushi Ogura, một người Nhật Bản có tình yêu đặc biệt đối với Cao nguyên đá Đồng Văn và đã nhiều năm gắn bó với việc bảo tồn các di sản văn hóa truyền thống nơi đây, chia sẻ: “Trong bối cảnh không gian sống truyền thống của người Mông trên Cao nguyên đá Đồng Văn đang dần biến đổi, mai một. Xóm Cẩu Há là một di sản văn hóa quý giá, nơi còn lưu giữ được những nét truyền thống nguyên sơ của người Mông trên Cao nguyên đá Đồng Văn”.

Trong gian bếp nhỏ tại "Bảo tàng sống Cẩu Há"

Với hy vọng bảo vệ, gìn giữ không gian sống, nét văn hóa truyền thống còn nguyên sơ của người Mông trước sự ảnh hưởng của du lịch và văn hóa hiện đại, ông Ogura đang kêu gọi cộng đồng chung tay bảo vệ, giảm thiểu tác động từ du lịch tới không gian truyền thống nơi đây. Tên gọi “Bảo tàng sống Cẩu Há” đã bắt đầu như vậy.

“Không chỉ là những ngôi nhà trăm năm tuổi còn nguyên vẹn trong những hàng rào đá, không chỉ là những bức tường gỗ, tường đất được làm theo kỹ thuật trình tường truyền thống, hay phong tục - tập quán sống của những người dân trong xóm vẫn giữ được nét nguyên sơ. Ở xóm Cẩu Há, từ những công cụ lao động đơn giản như: con dao, cây liềm, lưỡi cầy, cho đến bàn ghế, giường ngủ hay bất cứ vật dụng nào cũng đều đang “sống” cùng người dân nơi đây theo cách mà tổ tiên của họ đã sống từ hằng trăm năm qua. Vì vậy tôi gọi nơi đây là “Bảo tàng sống Cẩu Há”, nơi mọi thứ đều đang sống và đều cần được bảo vệ, giữ gìn nguyên trạng để truyền lại cho thế hệ mai sau”, ông Ogura chia sẻ.

Người phụ nữ xe sợi lanh trong sân nhỏ tại "Bảo tàng sống Cẩu Há"

Đến “Bảo tàng sống Cẩu Há” sau hành trình dài trên những con đường uốn lượn lưng chừng núi đá. Con đường xuống xóm khá dốc và men theo sườn núi, giữa một bên là vách đá, bên còn lại là những hàng cây sa mu thẳng tắp. Xóm Cẩu Há ở phía cuối đường với nếp nhà trình tường màu vàng sậm lợp ngói máng cổ kính, bờ rào đá thấp mầu xanh xám bao quanh khiến không gian xóm nhỏ lọt trong một thung lũng sâu bao quanh bởi những núi đá cao hiện lên thêm phần đơn chiếc, biệt lập với bên ngoài.

Trong gian nhà chính, một thầy mo đang làm lễ cúng xin thần linh theo phong tục. Những người còn lại đều ở xung quanh bên ngoài gian nhà chính để chứng kiến thầy mo làm lễ. Vài người phụ nữ trong gia đình chuẩn bị cơm, rượu cho buổi tiệc sau lễ cúng trong gian bếp nhỏ. Ở một sân nhỏ phía cuối xóm, một người phụ nữ cao tuổi đang se sợi lanh… Tất cả không gian “Bảo tàng sống Cẩu Há” hiện lên bình dị, đơn sơ mà đậm sắc màu đặc trưng của vùng Cao nguyên đá, sắc màu cuộc sống như chất keo từ quá khứ từ khiến những người yêu du lịch, khám phá “thương nhớ Đồng Văn” bấy lâu nay.

Trước làn sóng du lịch check-in, khám phá đang phát triển mạnh mẽ tại Cao nguyên đá Đồng Văn. Du khách đến tìm đến xóm Cẩu Há ngày một nhiều. Ông Ogura và người dân xóm Cẩu Há đã dựng trên vách đá ở đầu xóm một tấm biển nhỏ có nội dung gửi du khách tới thăm, nhằm kêu gọi cộng đồng, du khách chung tay bảo vệ, giữ gìn nguyên trạng “Bảo tàng sống Cẩu Há”: Chúng tôi kêu gọi sự hợp tác của quý du khách tới thăm để bảo trì cảnh quan và môi trường sống tại “Bảo tàng sống Cẩu Há”. Những ngôi nhà cổ và cảnh quan xung quanh bản làng của chúng tôi cần được bảo tồn và duy trì. Để làm được điều đó, người dân không chỉ phải nổ lực rất nhiều mà còn phải chịu thiệt thòi. Chúng tôi hạn chế mọi hoạt động kinh doanh trong làng để nơi đây không trở thành một điểm đến du lịch mang tính thương mại, với mục đích gìn giữ giá trị văn hóa truyền thống của người Mông.

Thành Công