Được thiên nhiên ban tặng cho một địa thế độc đáo, có thể gọi Xuân Sơn như một kho báu giữa trời gắn liền với những truyền thuyết, lịch sử, những giống loài động thực vật quý hiếm cùng đời sống văn hoá đặc sắc của cộng đồng dân tộc thiểu số bản địa. Qua thời gian, quá trình kiến tạo địa chất phong hóa, thủy hóa tạo nên hơn 30 hang động ở Vườn Quốc gia Xuân Sơn, các hang đá với thạch nhũ đẹp, đa dạng với muôn hình vạn trạng. Hầu hết các hang ở đây thường lấy tên từ gọi của các bản làng kế cận, hoặc những đặc tính riêng để đặt tên cho hang, điều này đã hình thành nên một nét độc đáo, khác biệt của hang động Xuân Sơn. Tất cả đều tiềm ẩn vẻ đẹp quyến rũ và hấp dẫn, hứa hẹn sẽ là điểm đến hấp dẫn những du khách ưa khám phá bởi hệ thống các ngóc ngách trong hang vô cùng hiểm trở và những hình thù kỳ lạ nhưng lại vô cùng hấp dẫn.

Thuộc địa phận xóm Lấp, Hang Thổ Thần là một trong số những hang động lớn và dài nhất ở Xuân Sơn. Hang Thổ Thần ăn sâu trong lòng núi Ten, cửa vào hang nhìn thẳng ra cánh đồng Mường Lạng. Trong hang có những nhũ đá khá mềm và xốp như đất. Có lẽ vì vậy mà từ xưa người dân gọi bằng cái tên “hang Đất”.

Hang Thổ Thần vẫn còn là một ẩn số lớn bởi người Dao, người Mường bản địa cũng chưa khám phá hết chiều dài và các ngóc nghách trong hang. Từ chân núi đi lên khoảng 300 bậc đá là đến cửa hang. Khi bước vào trong, du khách sẽ rất bất ngờ trước vẻ đẹp lung linh, huyền ảo và đầy bí ẩn của các hình thù do nhũ đá tạo thành. Tùy vào sức tưởng tượng của mỗi người mà gắn cho các hình khối đó những câu chuyện cổ tích riêng, hư hư, thực thực… Càng đi vào sâu, lòng hang càng hẹp, có nhiều đoạn phải leo lên những vách đá vôi cao hàng mét thì du khách mới có thể tiếp tục hành trình khám phá.

Vượt qua những đoạn đường hiểm trở, du khách sẽ càng thấy thú vị hơn khi được tận mắt chiêm ngưỡng những kiệt tác mà thiên nhiên đã ưu ái dành tặng cho hang động nơi đây. Điều đặc biệt và cũng là điểm nhấn của hang Thổ Thần chính là “Chiếc Rèm cổ tích” được tạo nên bởi các hệ thống thạch nhũ, người dân nơi đây hay gọi đó là giường dành cho công chúa ngủ.

Bước đến gần, từng chi tiết của “bức rèm” hiện rõ hơn khi có ánh đèn chiếu vào, trông giống như những chiếc đài sen khổng lồ kết nối thành một khối, rủ xuống mềm mại và thướt tha. Hướng tầm mắt lên phía bên trên, một khối nhũ đá khác tựa như tượng Phật bà Quan Âm đang chắp tay. Mọi thứ xung quanh đều lung linh, huyền ảo… tạo cho ta cảm giác như đang đi lạc trong một vương quốc cổ tích thời xa xưa.

Rời hang Thổ Thần, du khách tiếp tục cuộc hành trình đến với hang Na. Xuyên qua những thảm thực vật phong phú và ẩm ướt, những con suối róc rách giữa rừng, trèo lên khoảng hơn 100 bậc đá thì tới cửa hang nằm lơ lửng trên vách núi. Lách qua một khe cửa hẹp bước vào trong, lòng hang tối như mực, ánh sáng tự nhiên duy nhất lọt vào là từ cửa hang.

Bước vào trong, du khách sẽ thấy rất thú vị khi chiêm ngưỡng các viên đá, to có, nhỏ có trông giống hệt như những quả na. Các khối đá na cứ nằm rải rác trong lòng hang không biết tự bao giờ, thi thoảng lại được bọn trẻ con quanh bản đưa về nhà làm đồ chơi...

Có lẽ bởi vì thế mà hang có tên là hang Na. Đặc biệt ở đây, quá trình kiến tạo địa chất đã tạo nên một mô hình “ruộng bậc thang” thu nhỏ trong lòng núi mà có lẽ chỉ hang Na mới có. Đây là một nét độc đáo rất riêng của hang mà du khách chỉ có thể thấy hết vẻ đẹp của nó khi tận mắt chiêm ngưỡng và cảm nhận.

Khám phá được hết chuỗi các hang động của rừng Xuân Sơn thực là một ao ước đồng thời cũng là một thử thách không nhỏ đối với mỗi du khách. Mỗi hang tiềm ẩn một vẻ đẹp riêng, nếu như hang Dơi như một lỗ hổng giữa lưng chừng núi và là nơi cư trú của hàng triệu con dơi, thì hang Lạng lại như một địa đạo ngầm với vòm trần cao hàng chục mét; cửa vào hang Cỏi như một con quái vật khổng lồ há miệng đen ngòm, lởm chởm các khối đá… còn rất nhiều hang động đẹp và hấp dẫn của núi rừng Xuân Sơn mà mỗi bước khám phá, ta lại được thoả chí tưởng tượng, cảm nhận sự hấp dẫn của các khối hình thạch nhũ trong hang. Hãy chọn Xuân Sơn là điểm dừng chân trong hành trình của mình để cùng trải nghiệm những cảm giác đầy lý thú và hấp dẫn./.